Tư tưởng về Nhà nước pháp quyền được nhà tư tưởng, chính trị, pháp lý như John Locke (1632 - 1704), Montesquieu (1698 - 1755), J.J.Rút-xô (1712 – 1778), T. Jepphecxơn (1743 – 1826, tác giả của Tuyên ngôn độc lập Mỹ năm 1776)… sáng lập, kế thừa và phát triển như một thế giới quan pháp lý mới, góp phần phát triển các tư tưởng về nhà nước pháp quyền, làm cơ sở lý luận xây dựng nhà nước tư sản cho đến ngày nay.
Trong không
khí toàn đảng, toàn quân, toàn dân phấn đấu thi đua thực hiện thắng lợi Nghị
quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Kỷ niệm 131 năm ngày
sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, hướng tới bầu cử Đại biểu Quốc hội khóa
XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021-2026, Tổng Bí thư Nguyễn Phú
Trọng có bài viết quan trọng, sâu sắc, truyền cảm với luận cứ khoa học, thực tiễn
vững chắc, nhất là từ thực tiễn cách mạng Việt Nam: “Một số vấn đề lý luận và
thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam”;
trong đó khẳng định xây dựng nhà nước pháp quyền thực sự của nhân dân, do nhân
dân và vì nhân dân là một nhiệm vụ trọng yếu, lâu dài của cách mạng Việt Nam.
Tư tưởng về Nhà nước pháp quyền được nhà tư
tưởng, chính trị, pháp lý như John Locke (1632 - 1704), Montesquieu (1698 -
1755), J.J.Rút-xô (1712 – 1778), T. Jepphecxơn (1743 – 1826, tác giả của Tuyên ngôn
độc lập Mỹ năm 1776)… sáng lập, kế thừa và phát triển như một thế giới quan
pháp lý mới, góp phần phát triển các tư tưởng về nhà nước pháp quyền, làm cơ sở
lý luận xây dựng nhà nước tư sản cho đến ngày nay. So với nhà nước phong kiến
cát cứ “ngàn năm trung cổ”, đây là những tư tưởng tiến bộ của nhân loại trong
lịch sử hình thành và phát triển của nhà nước tư sản khi đó.
Trên cơ sở thế giới quan khoa học và lập
trường tư tưởng cách mạng, chủ nghĩa Mác – Lênin chỉ rõ, nhà nước là một hiện
tượng lịch sử - xã hội, có quá trình ra đời, hình thành và phát triển gắn liền
với xã hội phân chia giai cấp và đấu tranh giai cấp. Nhà nước mang bản chất
giai cấp, là bộ máy bạo lực của giai cấp thống trị, nhằm duy trì trật tự xã hội
và điều hòa lợi ích trong xã hội theo trật tự mà giai cấp thống trị hướng đến.
Vì vậy: “Nhà nước là một bộ máy dùng để duy trì sự thống trị của một giai cấp
này đối với giai cấp khác”(1), “Ở khắp nơi, chức năng xã hội là cơ sở của sự
thống trị chính trị; và sự thống trị chính trị cũng chỉ kéo dài chừng nào nó
còn thực hiện chức năng xã hội đó của nó”(2).
Trong nhà nước XHCN, nhà nước là một công cụ,
phương tiện, đồng thời, là một biểu hiện tập trung trình độ dân chủ của nhân
dân lao động. Dân chủ trong xã hội XHCN chính là nhân dân tham gia vào mọi công
việc của nhà nước. Toàn bộ việc quản lý nhà nước từ dưới lên phải do bản thân
quần chúng tổ chức, quần chúng thực sự tham gia vào từng bước của cuộc sống và
đóng vai trò tích cực trong việc quản lý.
Vì thế, V.I.Lênin trong quá trình lãnh đạo xây
dựng Nhà nước Nga Xô viết đã yêu cầu phải xây dựng bộ máy nhà nước gọn nhẹ,
tinh giản, tổ chức khoa học, hoạt động hiệu quả và tiết kiệm theo nguyên tắc
“thà ít mà tốt”, nghĩa là coi trọng chất lượng, không chạy đua theo số lượng;
cán bộ, công chức phải có năng lực, bản lĩnh chính trị vững vàng; phải phấn đấu
đạt “chất lượng kiểu mẫu thật sự”.
Trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề Nhà
nước giữ một vị trí đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp
xây dựng, củng cố một nhà nước của dân, do dân, vì dân. Người nhấn mạnh: “Nước
ta là một nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân vì dân là chủ”(3); “Chế độ ta là
chế độ dân chủ, tức là nhân dân là chủ”(4). Toàn bộ quyền lực nhà nước đều bắt
nguồn từ nhân dân, do nhân dân, nhằm phụng sự lợi ích của nhân dân. Bộ máy nhà
nước được thiết lập là bộ máy thừa hành ý chí, nguyện vọng của nhân dân; đội
ngũ cán bộ, công chức nhà nước không thể là “các ông quan cách mạng” mà là
“công bộc của nhân dân”.
Là nhà nước của dân, do chính nhân dân lập ra
thông qua chế độ bầu cử dân chủ. Bầu cử dân chủ là phương thức thành lập bộ máy
nhà nước đã được xác lập trong nền chính trị hiện đại, đảm bảo tính chính đáng
của chính quyền khi tiếp nhận sự uỷ quyền quyền lực từ nhân dân. Người quan
niệm, pháp luật không phải là để trừng trị con người mà là công cụ bảo vệ, thực
hiện lợi ích của con người. Tư tưởng pháp quyền trong tổ chức và hoạt động của
bộ máy nhà nước của Người thấm đượm tình thương yêu nhân dân, chăm lo cho ấm
no, hạnh phúc của nhân dân, lòng nhân ái, nghĩa đồng bào theo đạo lý truyền
thống quý báu của dân tộc. Tư tưởng này mang đậm tính dân tộc và giá trị dân
chủ sâu sắc và triệt để.
Sau Cách mạng Tháng 8/1945, Nhà nước Việt Nam
dân chủ cộng hoà ra đời. Đó là một nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á;
“Cách mạng Tháng Tám đã lật đổ nền quân chủ mấy mươi thế kỷ, đã đánh tan xiềng
xích thực dân gần một trăm năm, đã đưa chính quyền lại cho nhân dân, đã xây
dựng nền tảng cho nước Việt Nam dân chủ cộng hoà độc lập, tự do, hạnh phúc. Đó
là một cuộc thay đổi cực kỳ to lớn trong lịch sử nước nhà”(5).
Kể từ đó, tiếp thu, kế thừa những tư tưởng
tiến bộ của nhân loại về mô hình nhà nước, quá trình nhận thức tư duy lý luận
của Đảng qua các nhiệm kỳ đại hội, nhất là thời kỳ đổi mới, từ Đại hội VI đến
Đại hội XIII, không ngừng được phát triển và hoàn thiện. Những quan điểm, đường
lối đó được Nhà nước cụ thể hóa trong các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980, 1992
và 2013.
Quá trình xây dựng và phát triển của Nhà nước
trong mỗi giai đoạn lịch sử có những thay đổi về mô hình bộ máy, tuy nhiên,
xuyên suốt mạch phát triển ấy đều dựa trên cơ sở nền tảng chủ nghĩa Mác –
Lênin, tư tưởng của Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì
dân.
Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa
VII (1-1994), lần đầu tiên, Đảng ta đã chính thức sử dụng thuật ngữ “Nhà nước
pháp quyền Việt Nam”: Xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam của nhân dân, do
nhân dân, vì nhân dân.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá
độ lên CNXH (sửa đổi, bổ sung 2011), Đảng ta khẳng định một trong những đặc
trưng của chế độ là “xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân
dân, vì nhân dân”, chỉ rõ: “Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân
dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và
đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Quyền lực Nhà nước là
thống nhất; có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc
thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nước ban hành pháp luật;
tổ chức, quản lý xã hội bằng pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã
hội chủ nghĩa”.
Quan điểm này được Hiến pháp 2013 tiếp tục ghi
nhận, đồng thời chỉ rõ: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân
dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân;
thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người
có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”.
Làm sâu sắc những tư tưởng này, trong bài
viết, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: Xã hội XHCN là xã hội hướng tới
các giá trị tiến bộ, nhân văn, dựa trên nền tảng lợi ích chung của toàn xã hội
hài hòa với lợi ích chính đáng của con người, khác hẳn về chất so với các xã
hội cạnh tranh để chiếm đoạt lợi ích riêng giữa các cá nhân và phe nhóm, do đó
cần và có điều kiện để xây dựng và đồng thuận xã hội thay vì đối lập, đối kháng
xã hội.
Trong chế độ chính trị XHCN, mối quan hệ giữa
Đảng, Nhà nước và nhân dân là mối quan hệ giữa các chủ thể thống nhất về mục
tiêu và lợi ích, mọi đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật và hoạt động của
nhà nước đều vì lợi ích của nhân dân, lấy hạnh phúc của nhân dân làm mục tiêu
phấn đấu. Mô hình chính trị và cơ chế vận hành tổng quát là Đảng lãnh đạo, Nhà
nước quản lý và nhân dân làm chủ. Dân chủ là bản chất của chế độ XHCN, vừa là
mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc xây dựng CNXH; xây dựng nền dân chủ
XHCN, bảo đảm quyền lực thực sự thuộc về nhân dân là một nhiệm vụ trọng yếu,
lâu dài của các mạng Việt Nam.
Chúng ta chủ trương không ngừng phát huy dân
chủ, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự của dân, do nhân dân
và vì nhân dân trên cơ sở liên minh giữa công nhân, nông dân và trí thức do
Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Nhà nước đại diện cho quyền làm chủ của nhân
dân, đồng thời là người tổ chức thực hiện đường lối của Đảng; có cơ chế để nhân
dân thực hiện quyền làm chủ trực tiếp và dân chủ đại diện trên các lĩnh vực của
đời sống xã hội, tham gia quản lý xã hội.
Chúng ta nhận thức rằng, nhà nước pháp quyền
XHCN về bản chất khác với nhà nước pháp quyền tư sản là ở chỗ: Pháp quyền dưới
chế độ tư bản chủ nghĩa về thực chất là công cụ bảo vệ và phục vụ cho lợi ích
của giai cấp tư sản, còn pháp quyền dưới chế độ XHCN là công cụ thể hiện và
thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, bảo đảm và bảo vệ lợi ích của đại đa số
nhân dân.
Thông qua thực thi pháp luật Nhà nước bảo đảm
các điều kiện để nhân dân là chủ thể của quyền lực chính trị, thực hiện chuyên
chính với mọi hành động xâm hại lợi ích của Tổ quốc và nhân dân. Đồng thời,
chúng ta xác định: Đại đoàn kết toàn dân tộc là nguồn sức mạnh và là nhân tố có
ý nghĩa quyết định bảo đảm thắng lợi bền vững của sự nghiệp cách mạng Việt Nam,
không ngừng thúc đẩy sự bình đẳng và đoàn kết giữa các dân tộc, tôn giáo.
Trong quá trình đổi mới đất nước, Đảng ta luôn
coi trọng đổi mới hệ thống chính trị mà trọng tâm là xây dựng, hoàn thiện Nhà
nước pháp quyền XHCN. Thực tiễn qua 35 năm đổi mới, tư duy lý luận của Đảng về
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ngày càng đầy đủ và phát triển
hơn, tạo cơ sở vững chắc cho việc xây dựng một nhà nước trong sạch, vững mạnh,
đáp ứng được yêu cầu phát triển đất nước trên con đường đi lên CNXH.
Trong bài viết, Tổng Bí thư làm sâu sắc những
quan điểm đã được thể hiện nhất quán trong các văn kiện của Đảng, vừa có những
phát triển mới, vừa chỉ rõ vị trí, tầm quan trọng của nhiệm vụ xây dựng và hoàn
thiện Nhà nước pháp quyền XHCN hiện nay. Đây là vấn đề lý luận và thực tiễn hết
sức mới mẻ, chưa có trong tiền lệ của cách mạng XHCN trên thế giới cũng như ở
Việt Nam.
Vì vậy, tư tưởng trong bài viết là những chỉ
dẫn để tổ chức thực hiện trong thực tiễn, đòi hỏi phải có sự nhận thức lý luận
khoa học, cách mạng, phát huy cao độ thái độ, trách nhiệm chính trị và hành
động cách mạng đúng đắn, giữ vững định hướng XHCN trong xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước pháp quyền XHCN.
Đồng thời, là cơ sở phòng ngừa những tư tưởng
chủ quan, nóng vội, áp dụng một cách máy móc các mô hình nhà nước pháp quyền
của các nước khác vào Việt Nam; đấu tranh, phản bác những quan điểm sai trái,
thù địch phủ nhận đường lối, quan điểm của Đảng về Nhà nước pháp quyền XHCN và
thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam.
Bài viết của Tổng Bí thư có ý nghĩa hết sức to
lớn, làm sâu sắc, truyền cảm hứng, tạo sự thống nhất trong nhận thức, hành động
về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN thật sự của nhân dân, do
nhân dân và vì nhân dân, nhất là trong thời điểm mỗi người dân đang nô nức thực
hiện quyền làm chủ của mình bầu cử Đại biểu Quốc hội khóa XV và Hội đồng nhân
dân các cấp; góp phần tạo sự đồng thuận, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn
dân tộc, đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, đưa đất nước vào giai đoạn phát triển mới
theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.
--------------------
(1) V.L.Lênin: Toàn tập, t.39, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva,
1977, tr.84.
(2) C.Mác và Ph.Ănghen: Toàn tập, t.20, Nxb Chính trị quốc gia - Sự Thật, Hà
Nội, 1994, tr.253.
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia, H,2000, tr.515.
(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, H, 2000, tr.449.
(5) Hồ Chí Minh: Tuyển tập, Tập 2, Nxb Sự Thật, H,1980, tr.463.
Trung tướng,
PGS. TS Trần Vi Dân - Giám đốc Học viện Chính trị CAND
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét